‘Laat ze zelf kiezen: of je gaat de cel in of je gaat iets maatschappelijk relevants doen’

‘Deze jongens behoren tot de meest kansarme mensen van de maatschappij, zij hebben zich echt nog nooit trots kunnen voelen op zichzelf’

‘Recidivisten krijgen onvoorwaardelijke gevangenisstraffen’

‘We proberen zo veel mogelijk jongens, want daar gaat het meestal om, aan te houden en te vervolgen voor het uithalen van drugs’

Vizier op georganiseerde misdaad

December 2023

Contact:

nltegengeorganiseerdemisdaad@minjenv.nl

Officier van justitie Nicolle Coenen heeft de Rotterdamse haven als haar werkterrein. Zij maakt deel uit van het HARC, het Hit And Run Cargoteam waarin Douane, Zeehavenpolitie, FIOD en Openbaar Ministerie met elkaar optrekken om de drugscriminaliteit in de haven de kop in te drukken. “Als je niet weet hoe de haven werkt, dan kom je er als uithaler niet; je moet hulp van binnenuit krijgen.”

De Rotterdamse sociaal-advocaat Reinier Feiner staat jongens bij die ergens onderweg de verkeerde afslag genomen hebben. Hij noemt ze de have-nots, gasten die zich buiten de samenleving geplaatst voelen, een uitzichtloos bestaan leiden en afglijden naar het criminele circuit. “Bied deze jochies een écht alternatief voor het leven dat ze leiden. Een alternatief waardoor ze zich gewaardeerd voelen en trots kunnen zijn op zichzelf.”

Wat vooral nodig is voor dat positieve gevoel is langdurig commitment van onze samenleving. “In hun hoofd is onze samenleving niet die van hun. En dat gevoel haal je niet weg via de gevangenis, maar wel via de leraar, de jongerenwerker en die maatschappelijke functie. Mijn cliënt wil iets van zijn leven maken, wil leren en werken. Op de opleiding die hij via zijn reclasseringstraject kon gaan doen, zitten jochies van vijftien, zestien jaar. Hij is dertig en wil daar niet tussen zitten. Wat hij wel wil is naar een volwassenenopleiding, maar dat past niet in zijn traject. Die opleiding moet hij dus zelf betalen van geld dat hij niet heeft. In zijn ogen wordt hij dus ook in zijn begeleiding enkel tegengewerkt en kan hij net zo goed opgeven zijn best te doen. Zo blijft zijn hele leven een teleurstelling.

Hij heeft een beetje hulp nodig. Net als al die andere gasten. En dat krijgen ze niet. In die zin zijn zij net zo goed slachtoffer. Ik vind het echt goed dat we de ondermijnende criminaliteit aanpakken, maar houd oog voor die menselijke maat en zorg voor een evenwichtige aanpak. Richt je pijlen dus ook op de grote bazen, die nu te vaak buiten schot blijven. Pak gebruikers aan die volgens maatschappelijke normen een succesvol leven leiden. Voer op festivals en Zuidas-borrels 100 procent-drugscontroles uit net zoals we de patser-aanpak in armere wijken hebben waarbij de politie iedereen mag fouilleren. En wie drugs gebruikt heeft, gaat negen uur de cel in. En bied de have-nots, de laagsten in rang binnen die criminele bendes, een écht alternatief voor het leven dat ze ingestapt zijn. Anders blijft het, ook voor henzelf, een gebed zonder einde.”

Hulp nodig

Zoals deze cliënt begeleidt Reinier er meer én lopen er nog heel veel meer buiten op straat. Hij is nu negentien jaar sociaal advocaat. “Ik ken in mijn praktijk niet één succesvolle cliënt. Niemand van hen heeft er ooit echt aan verdiend. De mensen die ik begeleid komen terecht in het jeugdrecht omdat ze niet zo slim zijn, thuis het slechte voorbeeld krijgen of dat er sprake was van huiselijk geweld. Zij zien geen uitweg uit hun situatie en nemen een paar keer een verkeerde afslag.”

Toch is er een uitweg mogelijk uit hun hopeloze bestaan, stelt Reinier : “Laat ze zelf kiezen: of je gaat de cel in of je gaat iets maatschappelijk relevants doen. Laat ze bijvoorbeeld inschepen bij de marine waar ze meehelpen levens van vluchtelingen in de Middellandse Zee te redden. Weet je wat er in dat geval gebeurt? Je geeft ze het gevoel dat ze gewaardeerd worden. En dat is een totaal ander gevoel dan ze kennen. In plaats van het gevoel dat ze opgegeven zijn door de maatschappij, krijgen ze een doel in hun leven en kunnen ze zichzelf op een positieve manier gaan bekijken.”

Keuze

Reinier is helder: “Georganiseerde misdaad is een kankergezwel in de samenleving. Natuurlijk moet dat aangepakt worden. Ook het uithalen van drugs als onderdeel van die georganiseerde misdaad, al heeft het beroven van oude vrouwtjes nu nog altijd grotere impact op het maatschappelijk gevoel van veiligheid. De vraag is wel wat voor soort straf het meeste effect heeft. Deze jongens behoren tot de meest kansarme mensen van de maatschappij, zij hebben zich echt nog nooit trots kunnen voelen op zichzelf.”

Een belangrijk middel in de strijd tegen georganiseerde misdaad is de afschrikwekkende werking die uitgaat van gevangenisstraffen. “Maar ook artikel 138aa schrikt af. Ik begeleid mijn cliënt al vanaf zijn vijftiende. Hij is licht verstandelijk beperkt, heeft geen werk, zit in een sociale huurwoning en hij is net voor het eerst vader geworden. En hij gaat echt niet rijk worden van het onbevoegd betreden van die haventerreinen. Maar hij heeft het gevoel dat hij niets anders kan dan deze weg bewandelen. In zijn leven is er heel weinig waar hij trots op kan zijn. En hij voelt al zijn hele leven lang dat het gezag hem ziet als veroorzaker van problemen. Hij voelt zich dus bij voorbaat veroordeeld, waarom zou hij zich dan nog netjes gedragen? Als hij gestraft wordt is dat voor hem enkel bevestiging van wat hij zijn hele leven al ervaart: dat hij uitschot is.”

Uitschot

Het is half september en Reinier heeft net de zitting van zijn cliënt achter de rug. De man staat terecht voor het voorbereiden van de verlengde invoer van cocaïne ons land in. Verlengde invoer betekent het uithalen van drugs uit containers op een haventerrein of uit schepen die aangemeerd liggen. Het voorbereiden gaat om het verkennen van het terrein of inzicht krijgen in hoe je het terrein opkomt om drugs uit te halen.

In deze zaak staan twee verdachten terecht. Reiniers cliënt en een tweede verdachte zijn onder valse voorwendselen een terminal opgekomen en daar aan boord van een schip gegaan. Reiniers cliënt is één keer op het terrein geweest, de andere verdachte meerdere keren.

Volgens Reinier is de verdenking van verlengde invoer van cocaïne wankel: “Twee dagen nadat mijn cliënt en de medeverdachte zijn aangehouden, worden twee anderen aangehouden op een schip dat bij diezelfde terminal aangemeerd ligt terwijl ze drugs uit een luik halen. Maar kan een link tussen die twee gebeurtenissen bewézen worden? Zo niet, dan kun je volgens de jurisprudentie in de zaak van mijn cliënt en zijn medeverdachte geen veroordeling voor een opiumdelict opleggen.”

De advocaat krijgt gelijk als de uitspraak twee weken later binnenkomt. Zijn cliënt wordt vrijgesproken van het voorbereiden van verlengde invoer van cocaïne. Hij wordt wel veroordeeld op grond van het artikel 138aa van het Wetboek van Strafrecht: een korte gevangenisstraf met een proeftijd van twee jaar omdat hij zich wederrechtelijk toegang verschaft heeft tot de terminal. “Dat artikel is in het leven geroepen om de georganiseerde misdaad toch een hak te kunnen zetten als er geen directe link is naar een partij drugs.”

Uithalers zitten in de onderste laag van criminele organisaties. In de laag daarboven vinden we vaak de planners. Daar zitten echt wel mensen tussen die verdienen en doorgroeien in de organisatie: “Ik heb een zaak tegen een planner gehad, bij wie we 7 miljoen euro op zolder vonden. Hij maalde niet eens om dat geld. Dat zegt iets over hoeveel hij moet hebben verdiend. En we kruisen af en toe wel de degens met uithalers die de duurste merkkleding en sieraden hebben. Daarnaast zijn er jongens, de meesten, die nooit in de buurt van het grote geld komen. Juist voor hen is de impact op hun leven groot; zij ondervinden enkel negatieve gevolgen van hun criminele daden. Het is vooral triest dat veel van hen niet anders denken te kunnen dan deze wereld instappen.”

Hoe dan toch een toekomst te schetsen buiten het criminele circuit? Dat is een lastige vraag: “Ik heb veel vertrouwen in de reclassering en veroordeelden krijgen lange proeftijden om hun leven langs die weg op de rit te krijgen. Maar het maakt uit waarvoor je bent veroordeeld. Wie met de handen in de coke staat, de zogenaamde verlengde invoer van cocaïne, krijgt een zwaardere straf dan mensen die het voorbereidende werk doen. Die eerste moet zitten, en dan zien we relatief weinig recidive. In het tweede geval gaat het vaak om taakstraffen en boetes. Van die veroordeelden zien we er helaas veel een paar keer terug.”

Negatieve gevolgen

Opvallend is dat jongens die veroordeeld worden voor kleinere vergrijpen, zoals onbevoegd aanwezig zijn op een haventerrein, sterk recidiveren. “Ik heb verdachten gehad die negen of tien keer voor de rechter verschenen zijn. Eerst kregen ze alleen een boete, tegenwoordig hebben we artikel 138aa in het Wetboek van Strafrecht, op basis waarvan ze maximaal twee jaar gevangenisstraf kan worden opgelegd. Een echte first offender krijgt volgens de jurisprudentie de eerste keer een forse werkstraf met een flinke stok achter de deur van twee maanden voorwaardelijke gevangenisstraf. Recidivisten krijgen onvoorwaardelijke gevangenisstraffen.”

De zaak van de verdachte die door advocaat Feiner werd bijgestaan, is volgens Nicolle atypisch: “We zien niet vaak dat iemand zich onder valse voorwendselen aanmeldt om een terrein op te komen. Er was hier sprake van de verdenking dat zij de cocaïne-uithaal aan het voorbereiden waren én dat zij een poging daartoe deden. Daags na hun aanhouding zijn de drugs van boord gehaald door andere uithalers die op heterdaad betrapt werden terwijl ze uit een luik in de scheepsromp kwamen. Meestal komen de drugs binnen in containers – dat is ook waar het HARC op focust. Het kan zomaar dat dit een nieuwe modus operandi is waar we gewoon nog geen of niet genoeg zicht op hebben. Dat deze zaak voor ons atypisch lijkt, maar dat het vaker voorkomt dan wij weten.

Het andere atypische aan deze zaak, is dat uithalers meestal via een Trojaanse container het terrein opkomen: een lege container die daarna niet gebruikt hoeft te worden. Dan is er iemand binnen het bedrijf, de planner, die ervoor zorgt dat de uithaler uit deze container kan én weet waar hij moet zijn om cocaïne het terrein af te smokkelen. Hoe dit precies in zijn werk gaat, daarop hebben we nog niet voldoende grip. We werken eraan dit beter in de vingers te krijgen. Als dat lukt, kunnen we de blik op de criminele laag boven de uithalers richten. Daar zitten planners die ervoor zorgen dat uithalers hun werk kunnen doen.”

Trojaanse container

“Met het HARC proberen we zo veel mogelijk cocaïne, daar gaat het meestal om, te onderscheppen. Ook proberen we zo veel mogelijk jongens, want ook daar gaat het meestal om, aan te houden en te vervolgen voor het uithalen van drugs. Zeker dat laatste is lastig”, stelt Nicolle. “Er zijn namelijk hoge eisen waaraan een vervolging voor het uithalen van cocaïne moet voldoen.”

Daar komt bij dat er zoveel uithalers voor de rechter moeten verschijnen, dat de rechtbank overbelast dreigt te raken. Op zoek naar een oplossing voor dit probleem, is het experiment Snelle Toekomstige Meervoudige Kamer bedacht. “Dat is een zitting waarbij direct uitspraak wordt gedaan en de toekomst van de verdachte sterk meeweegt in de uitspraak. De vraag centraal daarbij: hoe kunnen we jongeren uit het circuit halen? Het meest lastige aan het experiment, is het kiezen van zaken die geschikt zijn. De kamer heeft vooral nut, vind ik, bij first offenders, jongeren die voor het eerst met justitie te maken krijgen. Onder uithalers zien we echter veel jongens die al een fors strafblad hebben.”

Onder uithalers treft Nicolle vooral jongens aan die snel geld willen verdienen of die afgeperst worden door de criminele organisatie: “Zo had ik een zaak waarbij de verdachte in elkaar was geslagen door de bende waarvoor hij cocaïne moest uithalen. Ook zien we dat jongeren al op school gerekruteerd worden om op terminals te werken waar reefer-containers staan: lege containers die schoongemaakt moeten worden voor hergebruik. Je hebt als medewerker toegang tot het terrein en kunt uithalers die in zo’n lege container wachten op hun klus bijvoorbeeld van eten voorzien.”